Wspaniały świat Satsumy - Dekoracje

W związku z zainteresowaniem dekoracjami na wyrobach japońskich Satsuma, przygotowałam tłumaczenie artykułu "The Wonderful World of Satsuma. Dekoracje na przedmiotach SATSUMA"

Wspaniały świat Satsumy

Swój urok ceramika Satsuma zawdzięcza, często zapierającym dech w piersiach, niezwykle dopracowanym, ręcznym dekoracjom. Poza niezwykłą jakością "zapisanego" śladu pędzla, również wiele jest do obejrzenia na przedstawionych scenkach, tak atrakcyjnych dla zachodniego odbiorcy. Nie jest to oczywiście przypadkowe, ponieważ ceramika Satsuma z epoki Meiji miała w dużej mierze oczarować Zachód.

Pierwotnie przedmioty te były w niewielkim stopniu dekorowane, ponieważ dla Japończyków piękno ceramiki Satsuma tkwiło w pięknym kształcie/formie jej samej. Kolor gliny w odcieniu kości słoniowej, pogłębiony drobnoziarnistą krakelurą (spękaniami), nie wymagał więcej niż tylko oszczędnej dekoracji, która idealnie współgrała z bielą kości słoniowej.

Ale klient w Europie i Stanach Zjednoczonych we wczesnym okresie Meiji był podekscytowany i pełen podziwu dla Japonii, kraju, który w tych latach zaczął ujawniać się po stuleciach izolacji. Zachód chciał zobaczyć tę egzotyczną Japonię, a producenci Satsuma po prostu odpowiedzieli na to zapotrzebowanie Zachodu, przedstawiając je w taki sposób, w jaki chcieli: zachwycające gejsze, szlachetni wojownicy, bogowie i smoki w tajemniczych, ale czarujących krajobrazach malowanych według zachodnich kryteriów piękna oraz poprzez zastosowanie nowych wyuczonych technik, takich jak stosowanie płynnego złota lub wyblakłych odcieni emalii. Od początku okresu Meiji obserwujemy wzrost tego rodzaju dekorowania, który czasami całkowicie pokrył całą powierzchnię przedmiotów, w stylu, który jest diametralnie inny od tych z poprzedniego okresu. To właśnie bogactwo obrazkowe Satsuma tłumaczy jego urok, a oszałamiający sposób, w jaki przedstawiana była ta egzotyczna, arkadyjska i archaiczna Japonia, nieustająco jest źródłem radości dla kolekcjonera Satsumy.

W dalszej części przedstawiona jest tematyka dekoracji w której starożytna Japonia była prezentowana Zachodowi.

Opowieści, legendy i mity na Satsuma-ware

Japońskie opowieści, legendy i mity są ważnym aspektem kulturowym Japonii. Te Monogatari (物語), jak je się nazywa w języku japońskim, są zawsze opowieściami fikcyjnymi, nawet jeśli są nieco nawiązujące do wydarzeń historycznych. Ponieważ te monogatari są głęboko zakorzenione w japońskiej kulturze i społeczeństwie, nic dziwnego, że wiele z tych opowiadań zostało również przedstawionych na produktach Satsuma. Ale te opowieści są osadzone w świadomości kulturowej każdego Japończyka, z pewnością nie jest tak w przypadku ludzi Zachodu. Dorastaliśmy z kolejnymi ramami opowieści i legend własnego kręgu kultury, a patrząc na piękny obraz namalowany na spodku Satsuma, nie jesteśmy w stanie rozpoznać historii, która się za nim kryje. Troszkę szkoda, ponieważ powinno to nadać dodatkowy wymiar docenieniu samego dzieła i głębszego zrozumienia bogatej kultury, jaką ma do zaoferowania Japonia.

Bogowie, demony i mityczne stworzenia

Przedmioty Satsuma są często bogate w wizerunki bogów, bóstw i świętych ludzi, tak zwanych nieśmiertelnych, siedzących razem w mniejszej lub większej grupie, czasem samodzielnie. Wszystkie je można przypisać do złożonej mieszanki religii i przekonań, która połączyła się w Japonii, z wpływami pochodzącymi z hinduizmu, buddyzmu, taoizmu i sintoizmu.

Mówi się, że Shinto to najstarsza religia w Japonii, prawdopodobnie wywodząca się z tego samego okresu co chrześcijaństwo. Termin shintô można przetłumaczyć jako „droga bogów”, a w rzeczywistości istnieje wielu bogów sintoizmu, Kami, których nie należy postrzegać jako „bogów personalnych”, jakich znamy na Zachodzie, ale jako duchy, które potrafią mieszkać gdziekolwiek. Uważa się, że jest to duch obecny w naturze, w górach i oceanach, a także w zjawiskach naturalnych, takich jak burza i grzmot.

W VI wieku buddyzm został sprowadzony do Japonii z Korei, z innym spojrzeniem na życie i przyrodę oraz z różnymi bóstwami opiekuńczymi. Po okresie oporu ostatecznie kilku z takich Buddów (po japońsku butsu lub nyorai) i bodhisattwów (bosatsu) zostało zaadaptowanych, pomieszanych z bogami sinto i umieszczonych w koncepcji religijnej, co można znaleźć tylko w Japonii. Ta swoista mieszanka sintoistycznych bogów, buddystycznych świętych ludzi, głęboko osadzona w japońskim życiu kulturalnym i duchowym, co znalazło również odzwierciedlenie w japońskiej sztuce. Były one często przedstawiane na drewnianych tabliczkach, netsuke (miniaturowych rzeźbach - przyp. VP) i obrazach na zwojach, i to naturalne, że można je również znaleźć na produktach Satsuma.

W tej części przedstawiono krótką analizę postaci religijnych i mitycznych stworzeń, które można znaleźć w Satsuma-ware: Bogowie, Rakan i Nieśmiertelni, Siedmiu bogów fortuny, pozostali bogowie i demony.

Parady i uroczystości

Przez cały rok odbywają się festiwale i uroczystości w prawie każdym regionie Japonii. Ponieważ są one częścią japońskiego życia kulturalnego i obchodzone przez mieszkańców małych wiosek tak samo, jak przez arystokratów i wyższą klasę Japonii, nic więc dziwnego, że te święta, parady i inne uroczystości są często przedstawiane na Satsumie: uroczystości przez cały rok, festiwale, tańce i muzyka, procesje Daimyo czy teatr.

Dzieci podczas zabawy

Dzieci chętnie się bawią, a to dotyczy wszystkich czasów i kultur. Gry, w które grają, mogą się różnić w zależności od regionu, ale mają też wiele wspólnego. Interesująca jest obserwacja tego, że podczas zabawy dzieci ćwiczą się w zachowaniach, jakich się od nich oczekuje, gdy osiągną pełnoletność. Dzieciom może się więc wydawać, że zabawa to po prostu tylko dobra zabawa, ale sposób i to, w jaki się bawią, można również uznać za inicjację nauki wartości i norm społecznych, w których dorastają. Ponieważ płeć jest tu najważniejszym rozróżnieniem, zawsze istnieje różnica między grą chłopców i dziewcząt. Dziewczęta częściej grają w gry zręcznościowe lub opiekuńcze, chłopcy bardziej koncentrują się na rywalizacji i zmaganiach. Ich gra jest tym, czego oczekuje społeczeństwo. Ponieważ dzieci są często przedstawiane na przedmiotach Satsuma, obrazy te mogą również dać wyobrażenie o tym, jak w okresie Meiji dzieci były postrzegane przez dorosłych. Pojawia się taka tematyka jak: idealne dzieciństwo, gry, w które bawią się dzieci, naśladowanie dorosłych, dzieci w aspekcie religijnym czy idealna matka.

Życie codzienne w starej Japonii

Ceramika Satsuma z okresu Meiji pokazuje wiele obrazów, które pokazują Japonię tak, jak lubią ją oglądać ludzie Zachodu. Z całą pewnością ten obraz nie jest Japonią od momentu jej powstania. Rzadko zdarza się znaleźć obraz, który jest prawdziwą reprezentacją okresu Meiji. Bardziej prawdopodobne jest, że znajdziesz romantyczny obraz starożytnej Japonii, która sięga daleko w przeszłość, często do okresu Heian, który trwał od 794 do 1185.

Patrząc na ubióre i fryzury pokazanych postaci, możesz zorientować się, jaki okres jest przedstawiany. Dla mężczyzn i kobiet w Japonii fryzura była ważnym sposobem na określenie czyjegoś statusu, bogactwa i rangi w społeczeństwie. Oglądając fryzurę, ale także odzież i rodzaj nakrycia głowy, można wiele prześledzić co do okresu przedstawionego na dekoracji. Sądząc po tym, co można zobaczyć na przedmiotach Satsuma, starożytna Japonia wydaje się być zamieszkana głównie przez szlachciców, samurajów i inne wysoko postawione postacie, świat, w którym ich kobiety są piękne i nie mają nic innego do roboty niż spacerowanie i cieszenie się pięknem natury lub zabawą z dziećmi. Rzadko można znaleźć opis codziennego życia zwykłych ludzi w Satsuma ware. Ale to po raz kolejny pokazuje, że przedmioty Satsuma ze względu na to, że były eksportowane, były dekorowane przez artystów tak, by pokazać nam bogatą historię swojego pięknego kraju, taką jakiej oczekiwaliśmy: życie na wsi, życie ulicy, w sklepie, dzień na plaży, ceremonia ślubna, ceremonia herbaciana.

Świat samurajów

Samurajskich wojowników można znaleźć niezliczoną ilość razy na ceramice Satsuma. Często odgrywają główną rolę w historii, ale przez większość czasu są potraktowani jedynie jako element dekoracyjny, który tak spodobał się w ramach fascynacji Japonią na Zachodzie. Są wyraźnie rozpoznawalni jako samurajowie ze względu na swoje wyposażenie (broń, zbroję itd. - przyp. VP), ale często nie do końca tak łatwo ich odróżnić, ponieważ są przedstawiani jako członkowie wyższej klasy, spacerujący po parku lub jako obserwatorzy procesji. To ostatnie jest bardziej zgodne z prawdą: w późnym okresie Edo samurajowie nie byli już bohaterskimi wojownikami, w znaczeniu takim jak w poprzednich okresach historii. A w okresie Meiji, kiedy pojawili się na ceramice Satsuma, w ogóle nie istnieli.

Czarująca przyroda

Zawsze istniała szczególna, niemal duchowa więź między Japończykami a otaczającą je przyrodą. Kultura i natura wydają się być w doskonałej harmonii, co uwidacznia się w licznych działaniach, takich jak: układanie kwiatów, ikebana, która wznosi się na wyżyny sztuki, podobnie jak uprawa drzewek bonsai, tradycja, która ma ponad tysiąc lat. Ogrody są tworzone i utrzymywane z niekończącą się cierpliwością i kunsztem. Cierpliwość, wiedza i dbałość o to, co robisz, są słowami kluczowymi, podejściem do życia, które wywodzi się z religii Shinto, która dąży do harmonijnego współistnienia z naturą.

Miłość Japończyków do natury można również znaleźć w ceramice Satsuma. Krajobrazy, kwiaty, ptaki i inne zwierzęta są ulubionymi tematami i są przedstawiane niezliczoną ilość razy. Jednak sposób, w jaki to się dzieje, zmienił się znacznie w czasie. Wczesna dekoracja była prosta z wielkim szacunkiem dla piękna samej ceramiki. Zmieniło się to diametralnie w okresie Meiji.

Dekoracja z czasem całkowicie pokrywała piękne odcienie kości słoniowej ceramiki. Artyści po prostu namalowali to, co uważano za atrakcyjne na Zachodzie i wciąż jest to uczta dla oczu, warto dostrzec mnóstwo delikatnych detali najlepszej Satsumy, a wyrafinowanie i dbałość o każdy szczegół zapiera dech w piersiach. Jednak w samej Japonii pozostawało to niedoceniane i nie spotykało się z aprobatą. Ich uznanie dla prostoty natury było zbyt dalekie od tych bogato zdobionych produktów eksportowych.

Wśród najlepszych wyrobów Satsuma, przedstawiających japońską naturę warto wspomnię nazwę Kinkozan. Pojawia się wiele razy, ponieważ rzeczywiście Kinkozan zatrudniało jednych z najlepszych artystów i dekoratorów pracujących w tych warsztatach. Przedstawiano wspaniałe krajobrazy, zwierzęta i kwiaty, zwyczajną naturę, świątynie i pałace, Górę Fuji.

Widok na świat na zewnątrz

Ponieważ ceramika Satsuma koncentrowała się głównie na eksporcie podczas okresu Meiji, zdecydowana większość z nich miała za zadanie oczarować Zachód tajemniczym światem nieznanej wówczas Japonii. Był to świat gejsz i samurajów, bogów i demonów oraz piękno japońskiej przyrody. Niewielkim marginesem tych dekoracji są przykłady prac Satsuma, które są reprezentacją świata istniejącego poza Japonią. Ponieważ jesteśmy przyzwyczajeni do typowych japońskich obrazów na Satsumie, czasami dziwnie się to ogląda. Japońska ceramika i... kowboje lub lalki wayang (teatralne lalki indonezyjskie - przyp. VP), nie pasują do siebie. Dlatego takie przedmioty i ich reprodukcje są stosunkowo rzadkie i zawsze zaskakujące.

(Tłum. Violetta Pastwa)